Bài 10: Biện pháp cải tạo, sử dụng đất mặn, đất phèn

Tóm tắt lý thuyết

I - CẢI TẠO VÀ SỬ DỤNG ĐẤT MẶN

• Đất mặn là loại đất có chứa nhiều cation natri hấp phụ trên bề mặt keo đất và trong dung dịch đất
• Chủ yếu phân bố ở vùng đồng bằng ven biển như Nam Định, Thái Bình, Cà Mau

1. Nguyên nhân hình thành

Có 2 nguyên nhân chính hình thành đất mặn:

• Do nước biển tràn vào
• Do ảnh hưởng của mạch nước ngầm nên làm đất nhiễm mặn

Hình 1. Nguyên nhân gây nhiễm mặn tầng đất mặt

2. Đặc điểm, tính chất của đất mặn

• Thành phần cơ giới nặng, tỉ lệ sét cao 50 – 60%
• Dung dịch đất chứa nhiều muối tan: NaCl, Na₂SO₄
• Phản ứng trung tính hoặc hơi kiềm
• Nghèo mùn, nghèo đạm
• Hoạt động của vi sinh vật yếu

3. Biện pháp cải tạo và hướng sử dụng đất mặn

a. Biện pháp cải tạo:

• Biện pháp thuỷ lợi: 
  • Đắp đê ngăn nước biển, xây dựng hệ thống mương máng tưới, tiêu hợp lý
  • Nhằm ngăn nước biển tràn
  • Tạo điều kiện thuận lợi cho việc rửa mặn
• Biện pháp bón vôi
  • Bón vôi có tác dụng đẩy ion Na⁺ ra khỏi bề mặt keo đất
  • Sau đó tiến hành tháo nước vào ruộng để rửa mặn, sau 1 thời gian cần bổ sung chất hữu cơ cho đất sau khi bón vôi
• Trồng cây chịu mặn: 
  • Làm giảm bớt Na trong đất sau đó sẽ trồng các cây trồng khác
  • Làm tăng hiệu quả kinh tế cho sản xuất nông nghiệp

b. Sử dụng đất mặn

• Đất mặn sau khi được cải tạo có thể sử dụng để trồng lúa (lúa đặc sản), cói
• Nuôi trồng thuỷ sản
• Vùng đất mặn ngoài đê: trồng rừng để giữ đất và bảo vệ môi trường

II - CẢI TẠO VÀ SỬ DỤNG ĐẤT PHÈN

1. Nguyên nhân hình thành

• Đất phèn là loại đất được hình thành ở vùng đồng bằng ven biển có nhiều xác sinh vật chứa lưu huỳnh
• Các xác sinh vật này bị phân hủy giải phóng ra lưu huỳnh (S)
• Trong điều kiện yếm khí, lưu huỳnh (S) sẽ kết hợp với sắt (Fe) trong phù sa để tạo thành hợp chất pyrit (FeS₂), trong điều kiện thoát nước, thoáng khí, FeS₂ bị oxi hóa hình thành axit sunphuric (H₂SO₄) làm cho đất chua trầm trọng. Vì vậy, tầng chứa FeS₂ còn được gọi là tầng sinh phèn

​2. Đặc điểm, tính chất đất phèn

• Có thành phần cơ giới nặng
• Tầng đất mặt: khi khô thì cứng, nhiều vết nứt nẻ
• Đất rất chua, pH<4
• Trong đất có nhiều chất độc hại cho cây trồng: Al³⁺, Fe³⁺, CH₄, H₂S
• Hoạt động vi sinh vật rất kém

3. Biện pháp cải tạo và hướng sử dụng đất phèn

a. Biện pháp cải tạo

• Biện pháp thuỷ lợi: Xây dưng hệ thống tưới tiêu nước để thau chua rửa mặn, xổ phèn (rửa phèn) và hạ thấp mạch nước ngầm
• Bón vôi khử chua và làm giảm độc hại của nhôm tự do
• Bón phân hữu cơ, đạm, lân và phân vi lượng để nâng cao độ phì nhiêu của đất
• Cày sâu, phơi ải để quá trình chua hóa diễn ra mạnh, sau đó nước mưa, nước tưới sẽ rửa trôi phèn
• Lên luống (liếp)
  • Lật úp đất thành luống cao
  • Lớp đất phèn phía dưới được lật lên trên
  • Gốc rạ, cỏ dại bị úp xuống
  • Tạo thành lớp đệm hữu cơ
  • CƠ CHẾ HOẠT ĐỘNG: Khi tưới nước ngọt vào liếp, chất phèn được hòa tan và trôi xuống rãnh tiêu

b. Sử dụng đất phèn

• Ở Đồng Bằng Sông Cửu Long, người ta, dùng đất phèn để trồng lúa. Nhân dân tại đây phối hợp nhiều phương pháp như: cày nông, bừa sục, giữ nước liên tục, thay nước thường xuyên
• Trồng cây chịu phèn

Lời kết

Sau khi học xong Bài 10: Biện pháp cải tạo và sử dụng đất mặn, đất phèn, các em cần nắm vững các nội dung trọng tâm:

• Nguyên nhân hình thành, đặc điểm tính chất của đất mặn và đất phèn
• Biện pháp cải tạo, hướng sử dụng đất mặn và đất phèn